Στην Αγγέλα και τον Χρήστο...
Τελετουργίες μαγικές που διασώθηκαν στο άπειρο του χρόνου.
Μύθος… Μυστήριο… Μαγεία…
Στην αποκοτιά των λέξεων, η Αλήθεια
Στο ξεμπρόστιασμα της γλώσσας,η Πραγματικότητα.
Στο απόσταγμα της εμπειρίας, η Αποκριά
Από την αρχαιότητα, η γλώσσα μας διαθέτει πληθώρα ονομάτων για τα μέλη του σώματος που διαιωνίζουν τη Ζωή.
Ονόματα, που αποκαλύπτουν την ποικιλία των αντιδράσεων, προς τα «σεβάσμια» και τα «επαίσχυντα».
Το δέος μπροστά στο μυστήριο της αναπαραγωγής, γίνεται δέος προς τα όργανα αναπαραγωγής.Δέος και ιλαρότητα
Έλξη και αποστροφή
Τρυφερότητα και φρίκη
Θάμπος και ντροπή
Λατρεία και θεοποίηση.
Η λατρεία του φαλλού, η οποία διασώθηκε ως το 18ο αιώνα μ.χ και στη Χριστιανική θρησκεία, με αφιερώματα ομοιωμάτων από κερί στους Αγίους Αναργύρους, εμψυχώνει τους σημερινούς φαλλοφόρους συνεχιστές των πανάρχαιων γονιμικών γιορτών.
Στην Ελασσόνα, στον Τίρναβο, στην Κοζάνη, στην Αγία Άννα της Εύβοιας , με τραγούδια αθυρόστομα διακηρύσσουν, πως, όσο ο φαλλός- ο συνεργός κάθε γέννησης-είναι σφριγηλός, δεν έχει ο θάνατος τον τελευταίο λόγο.
Γιορτές και ιεροτελεστίες, με φανερή παγανιστική προέλευση, τελούνται σε διαφορετικούς μεταξύ τους πολιτισμούς, αυτή την εποχή του χρόνου. Η νεοελληνική Αποκριά και το Καρναβάλι του δυτικού κόσμου, περιλαμβάνουν πολλά στοιχεία με ολοφάνερα μαγικές ρίζες και σκοπιμότητα. Μεταμφιέσεις, αλλαγές ρόλων, φωτιές, φαγοπότι, μεθύσι, οργιαστικός χορός, αισχρολογία, διακωμώδηση των πάντων, αλλά και παράλληλη λατρεία και προσφορές στους νεκρούς.
H πρώτη Κυριακή της Αποκριάς, τότε που «μπαίνει το Τριώδι», όπως λέει ο λαός, στην εκκλησιαστική ζωή είναι η Κυριακή «του Τελώνου και του Φαρισαίου». Το Τριώδιον, κατ’ αρχήν, είναι σύστημα Κανόνος, που περιέχει μόνο τρεις ωδές. Στη συνέχεια ονομάστηκε έτσι και το βιβλίο, που περιέχει τις ακολουθίες των ημερών και χρησιμοποιείται από τώρα και μέχρι το Μέγα Σάββατο στις Ακολουθίες. Άρχεται λοιπόν το Τριώδιον και η μέρα αυτή, μαζί με την υπόλοιπη εβδομάδα, ονομάζεται από το λαό «Προφωνέσιμη» ως προαναγγελτική της Αποκριάτικης περιόδου. Τα μασκαρέματα είναι αραιά, οι προετοιμασίες όμως για το γλέντι μπορούν να αρχίσουν. Τον παλιό καιρό, κάθε νοικοκύρης, ζητούσε τρόπους να εξασφαλίσει το «σφαχτό» για την οικογένειά του.
Προφωνούσιμη βδομάδα,
προφωνέσου νοικοκύρη,
κι αν δεν έχει το πουγκί σου,
πάρε πούλα το βρακί σου.
Η δεύτερη Κυριακή, του Ασώτου, ονομάζεται και της «Σφαγαριάς». Σε καιρούς του πραγματικού ανθρώπινου μόχθου και της αληθινής χαράς, κάθε οικογένεια, τούτη τη μέρα θα μάτωνε το ζωντανό που γι’ αυτό το σκοπό ανάθρεφε. Σε πλήρη εναρμόνιση με τον ευαγγελικό λόγο, έσφαζαν «το μόσχο το σιτευτό». Ζητούσαν να ξορκίσουν τη μιζέρια της καθημερινότητας με την αφθονία του Αποκριάτικου τραπεζιού, υπό τη διαρκή όμως εκκλησιαστική επίβλεψη, που δε σημειώνει σήμερα τυχαία τα δεινά του ασώτου, μέσα απ’ την παραβολή της επιστροφής του η οποία συμπυκνώνει όλο το νόημα της χριστιανικής διδασκαλίας στο πρόσωπο του σπλαχνικού Πατέρα.
Η Τρίτη Κυριακή είναι των «Απόκρεω», το Λατινικό «Καρναβάλι» και το Κυπριακό «Σήκωσες ». Αυτή έχει δώσει το όνομα σε ολόκληρη την εορταστική περίοδο. Στην πραγματικότητα, και οι τρεις αυτές λέξεις σημαίνουν, ότι ήρθε η ώρα να σηκωθεί το κρέας από το τραπέζι. Αυτό θα γίνει απόψε το βράδυ. Μέχρι τότε όμως, « μαστόροι» και « καλφάδες» θα φάνε μαζί, όπως τα παλιά τα χρόνια το ‘χε η συνήθεια στην Ήπειρο. Τώρα αρχίζει η προετοιμασία για τη σταδιακή είσοδο στη νηστεία της Σαρακοστή και όσο πλησιάζουμε, τόσο το γλέντι κορυφώνεται. Η μαγεία των ημερών, οι μεταμφιέσεις, οι σάτιρες και οι ανατροπές, παράλληλα με τις προσφορές στους οικογενειακούς νεκρούς δεν απειλούνται διόλου από το επικείμενο πένθος και την απουσία κάθε χαράς.
Η τελευταία Κυριακή της Αποκριάς λέγεται Τυρινή. Είναι η κατάληξη μιας εβδομάδας που προετοιμάζει τον άνθρωπο για τη νηστεία που θ’ ακολουθήσει. Ο λαός παρετυμολόγησε τ’ όνομά της και την είπε Τρανή, επειδή, όσο προχωράμε προς τη Σαρακοστή, τόσο τρανώνει το γλέντι.
«Τις Μεγάλες Αποκριές (ή τσι Τρανές Αποκριές)
Κουζουλαίνονται κι οι γριές.»
Μασκαρέματα, μιμήσεις, μαντείες. Ανάβουν φωτιές παντού, αλλού τις λένε «Φανούς», αλλού «Κλαδαριές», «Μπουμπούνες», «Καψαλιές», «Χαλαούζιες» ή «Καλολόγους».
Αποδίδουν δύναμη και ιερότητα στις ανοιξιάτικες φωτιές, γύρω τους στήνουν το γλέντι, βγάζουν οιωνούς, μαντεύουν με το μακαρόνι ή με σπυριά σταριού. Τραγουδούν, πολλές φορές με περίσκεψη μπροστά στις μέρες πένθους που πρόκειται να ‘ρθουν.
«Σ’ αυτόν τον κόσμο που ‘μαστε άλλοι τον είχαν πρώτα
εμείς τονε χαιρόμαστε κι άλλοι τον καρτερούνε.
Δώστε του χορού να πάει τούτ’ η γης θα μας εφάει.
Τούτ’ η γης που την πατούμε όλοι μέσα θε να μπούμε.»
Οι σάτιρες όμως δε σταματούν εδώ…
«Πώς χορεύουν οι γαμπροί, σαν οι λύκοι στο μαντρί»Η Πρωτονηστίσιμη ή Αρχιδευτέρα, η Καθαροδευτέρα, πρώτη μέρα της Σαρακοστής, δεν υστερεί σε κέφι από τις μέρες της Αποκριάς. Στον Τύρναβο μαγειρεύουν το «Μπουρανί», μια αλάδωτη χορτόσουπα με λίγο ρύζι και λίγο ξύδι. Γύρω απ’ τη φωτιά, πίνουν και τραγουδούν άσεμνα τραγούδια ή πειράζουν τους διαβάτες και τα μέλη της παρέας.
«Σταματήσιτι να ιδού μι
πχιο τραγούδι θέλ' να πούμι.
Τ κιαρατά του μπουρανί,
κιαρατάδις το ' φκειαναν,
μασκαράδις το 'τρουγαν.»
Πάνω στο φρεσκοοργωμένο, κατά την διάρκεια των τελετουργιών, χώμα, μιμούνται την ερωτική πράξη για να φέρουν τη γη σε ευφορία.
Ακριβώς όπως την εποχή του Όμηρου και του Ησίοδου, που οι άνθρωποι πίστευαν ότι η ένωση της Δήμητρας με τον ήρωα Ιασίωνα πάνω σε τρις φορές οργωμένο χωράφι είχε σαν αποτέλεσμα τη γέννηση του Πλούτου.
Το τέλος όμως της εορταστικής περιόδου έχει φτάσει, σε λίγο θα κηδέψουν τον Καρνάβαλο ή τη γριά Αποκριά. Στην Κρήτη τον πάνε σε πομπή, και ακολουθούν όλοι οι μασκαράδες ψάλλοντας και μοιρολογώντας.
«Ελάτε και στο ξόδι του κάμετε το σταυρό σας έως τα χτες γλεντάγατε με τούτον στο πλευρό σας. Εμείς ετούτον κλέομεν, εμάς ποιος θα μας κλάψει, όπου το σκορδοκρέμμυδο τ’ άντερα θα μας κάψει.»
Μέσα στη χαρά των ημερών, η παρουσία των ψυχών, ποιητική υπόκρουση μνήμης, υπενθύμιση των προγονικών δεσμών, που επιμηκύνουν το μέγεθος της δικής μας ζωής.
Κόρες, σύζυγοι, αδερφάδες και οι πικρές μάνες, σε προσμονή Ανάστασης, ελπίδα αιωνιότητας.
Με τα νεκρώσιμα και τα ψυχούδια, με το κερί και το θυμίαμα θα διαβάσουν τους νεκρούς, θα στείλουν μήνυμα θύμησης.
Ένας-ένας θα μελετηθούν οι αγαπημένοι, θα κουβεντιαστούν, θα ζεσταθούν, θα ‘ρθουν στο ανακάλεσμα. Για λίγο, θα ξεφύγουν από την αιχμαλωσία του Θανάτου, όπως τα μικρά βλαστάρια που ξεμυτίζουν από τη γη που ξανακαρπίζει.
Του Χάρου τάξε χάρισμα
Της Χάρισσας καλούδια
Για να μ’ αφήνουν να ‘ρχομαι
Πολλές βολές το χρόνο.
Τα Φώτα για τον αγιασμό
Και τω Βαγιών για βάγια
Τις Αποκριές για συντροφιά
Για τις χαρές του κόσμου
Και τη μεγάλη τη Λαμπρή
Για το Χριστός Ανέστη
Καλή Σαρακοστή…
Ελένη Λιντζαροπούλου
Κύρια πηγή: Γεωργίου Μέγα, Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας.
Διαβάστε ακόμη: Γέρων Χαλκηδόνος, Κατηγορώ την υποκρισίαν.
